Приложение:Списки Сводеша для абхазо-адыгских языков

Материал из Викисловаря
Списки Сводеша для разных языков
Абхазо-адыгскиеАфразийскиеБалтийскиеБантуГерманскиеГреческийДене-енисейскиеИндоарийскиеИндоиранскиеИскусственныеКельтскиеМонгольскиеНахско-дагестанскиеПалеоазиатскиеРоманскиеСамодийскиеСино-тибетскиеСлавянскиеТунгусо-маньчжурскиеТупи-гуараниТюркскиеФинно-угорскиеКартвельские
Русский Адыгейский
(на основе чемгуйского д.)
Кабардино-черкесский Абазинский Абхазский Убыхский
1 я сэ, сэра сэ, сэра са, сара са, сара сыгъуа
2 ты о, ора уэ, уэра уа, уара, ба, бара уа,уара, ба,бара уыгъуа
3 он, она, оно ар, ара ар, ара иара, лара, ауи иара, лара, ауи уана
4 мы тэ, тэра дэ, дэра хIа, хIара ҳа, ҳара щалъа
5 вы (мн. число) шъо, шъора фэ, фэра шва, швара шәа, шәара шъуалъа
6 они ахэр, ахэра ахэр, ахэра абарат, ауат, дара дара уаналъа
7 этот, эта, это (близкий предмет) мы мы абари абри, ари йына
8 тот, та, то (удалённый предмет) мо мо анахьани, ауи убри,уи анан
9 здесь, тут (близко) мыщ, мыщ дэжь мыбы, мыбдеж араъа абра, ара, абраҟа лэ
10 там (далеко) ащ адэ, модэ абы, адэ, модэ анахь, анаъа, ауаъа уа, ана, уаҟа уана, анан
11 кто хэт хэт да, дзачIвыйа дарбан дыкьа
12 что сыд сыт ачIвыйа иарбан саакьа
13 где тыдэ дэнэ йабакIву, йабыъу иаба саакьа
14 когда сыдигъо дапщэщ, сыт щыгъуэ йанбакIву, йанбаъу ианба маакьа
15 как сыдэущтэу, сыда дауэ, дауэрэ йышпакIву, йышпаъу ишҧа маакьа
16 не мы, -п мы, -къым гь-м (гь в начале слова м в конце йыъапI-есть йгьыъам-нет) м (в конце слова) дгъа-
17 всё (на свете); также
допускается все (люди)
зэкIэ, пстэури зэкIэ, псори абгата, зымгIва зегьы баада
18 много (большое количество) бэ, бэу бэ, куэд, куэду ага, агагьи, йазната, щарда, щардата ирацәаны йада
19 несколько, немного
(среднее количество)
заул, къаум заул, къом, зыбжанэ зджьакI, т1ак1в ҧыҭк тIакIу
20 мало (малое количество) макIэу мащIэу мачIкI маҷк
21 другой (человек), другие (люди) пэмыкI, нэмыкI пэмыщI, нэмыщI, нэгъуэщI датша егьы, егьырҭ
22 один зы зы закIы акы
23 два тIу тIу гIвба ҩба
24 три щы щы хпа хҧа
25 четыре плIы плIы пщба ҧышьба
26 пять тфы тху хвба хәба
27 большой (дом, предмет) ины, -шхо ин, -шхуэ аду аду
28 длинный (предмет) кIыхьэ кIыхь ачIвры́, ауыра ау (иауу), ахәхәа
29 широкий шъуамбгъо, бгъо бгъуэ агъагъа, акъьакъьа, атыбгIа аҭбаа
30 толстый (предмет) гъумы гъум ажвпIа ажәпа
31 тяжёлый хьылъэ, онтэгъу хьэлъэ ахьанта, ахIатла ахьанҭа
32 маленький цIыкIу цIыкIу ахвыц, ачкIвын ахәыҷы
33 короткий кIако, кIэкIы кIагуэ, кIэщI айшыс, акIьагва акьаҿ
34 узкий бгъузэ бгъузэ атшва аҭшәа
35 тонкий (предмет) псыгъо псыгъуэ ацIа, ацIагъа, ацIагIв апа, ипоу
36 женщина бзылъфыгъ бзылъхугъэ, цIыхубз апхIвыс, ах1всыса аҳәса, аҧҳәыс
37 мужчина хъулъфыгъ, лIы хъулъхугъэ, цIыхухъу, лIы ахъацIа ахаҵа
38 человек цIыфы цIыху агIвы, аг1выч1вг1выс ауаҩы
39 ребёнок сабый сабий ацIай,асаби ахшара, ахәыҷы
40 жена шъуз фыз апхIвыс, тагвжва аҳәса, аҧҳәыс
41 муж лIы лIы ахъацIа ахаҵа, аҧшәма
42 мать ны, ан анэ ан ан
43 отец ты адэ аба аб
44 зверь (дикое животное) хьакIэ-къуакI хьэкIэкхъуэкIэ ашвар ашәарах
45 рыба пцэжъый бдзэжьей апслачва, апсыз аҧсыӡ
46 птица бзыу, къолэбзыу бзу, къуалэбзу апссгIачIвы, ацIис аҧсаатә, аҵыс
47 собака хьэ хьэ [[ала] ала
48 вошь цIэ цIэ ацIа аҵыҵ
49 змея блэ блэ аматы, ащтанчв1 амаҭ
50 червяк (дождевой червь) хьамлыу хьэмбылу ахва ахәацаҧшь
51 дерево чъыгы жыг ацIла аҵла
52 лес мэзы мэз абна абна
53 палка (ударил палкой) бэщ баш алаба алаба
54 плод (фрукт) пхъэшъхьэ-мышъхь пхъэщхьэмыщхьэ ашвыр ашәыр
55 семя (растения) кIэ жылэ ажвла ажәла
56 лист (дерева) тхьап тхьэмпэ абгъь аб
57 корень (растения) лъапсэ лъабжьэ ащайдза, ащата адац
58 кора (дерева) пхъашъо пхъафэ амшIчва, ачва ацәа
59 цветок къэгъагъ къэгъагъэ, удз гъэгъа ахIврапшдза ашәҭ
60 трава уцы удз ахIвра аҳаскьын, ашьац
61 верёвка кIапсэ кIапсэ аркъан, апшахъа ашаҳа
62 кожа кIышъу щIыфэ, фэ ачва аҵәа
63 мясо лы лы ажьы акәац
64 кровь лъы лъы аща ашьа
65 кость къупшъхьэ къупщхьэ абыгIв абаҩ
66 жир (животный) шэ, дагъэ щэ, дагъэ ашша ашша
67 яйцо кIэнкIэ джэдыкIэ аквтIагъь акәтаҕь
68 рог бжъэ, бжъакъо бжьэ, бжьакъуэ ачIвгIва, гвыргъьахъвшIа атәыҩа
69 хвост кIэ кIэ ацIыхъва аҵыхәа
70 перо (птицы) къамзый къабзий ахъвы, къазыц ахӡы
71 волос(ы) цы цы абрац, цыпа, ахъабра - на голове ахәыц, ахахәы
72 голова шъхьэ щхьэ ахъа ахы
73 ухо тхьакIум тхьэкIумэ алымхIа алымҳа
74 глаз нэ нэ ала ала, абла бл'а/бл'я
75 нос пэ пэ апынцIа аҧынҵа
76 рот жэ жьэ ашIа аҿы
77 зуб цэ дзэ апыц ахаҧыц
78 язык бзэгу бзэгу абыз абз
79 ноготь Iэбжъанэ Iэбжьанэ анапIхы анапхыц
80 нога (стопа) лъэгу лъапэ тлагв,ащапIблахъ, ащапIмхIаста ашьаргәыҵа
81 нога (от стопы до бедра) лъакъо лъакъуэ ащапIы, ащахва ашьапы
82 колено лъэгуанджэ лъэгуажьэ ащамхъа ашьамхы
83 рука (кисть) анапIы анапы
84 крыло тамэ дамэ адама,апхьынцIыгIва амҵәыжәҩа
85 живот (от пупка до промежности) ныбэ ныбэ амгва ацацха (пах), амгәа
86 кишки (внутренности) кIэтIый кIэтIий акIьатIи акьатеиақәа
87 шея пшъэ пщэ ахъвда ахәда
88 спина кIыб щIыб абгъа, азкв абҕа
89 грудь бгъэ бгъэ агвтшпы агәышҧы
90 сердце гу гу агвы агәы
91 печень тхьамшIыгъу тхьэмщIыгъу ачIва агәацәа
92 пить (воду) ешъон ефэн ажвра ажәра
93 есть (кушать) шхэн шхэн афара,ачара афара
94 кусать (зубами); грызть ецэкъэн; егъун едзэкъэн; егъун ацхIара; цIцIра ацҳара; аҟаҟара
95 сосать кIэшъун щIэфын ацIачвара ацәацәара
96 плевать ужъунтхэн убжьытхэн акIаджвджвара акажьцәара
97 дуть (о ветре) къепщэн къепщэн агIасра, асра асра, аҭәҳәара
98 дышать жьы къэщэн бэуэн апсыпнкъвгара аҧсыҧлагаҩагара
99 смеяться щхын дыхьэшхэн ахъыччара аччара
100 видеть лъэгъун лъагъун абара абара
101 слышать зэхэхын зэхэхын аг1ара аҳара
102 знать шIэн щIэн адырра адырра
103 думать егупшысэн егупсысын ахъвыцра ахәыцра
104 обонять; отдельно
допустимо также нюхать
пэмэн пэмэн афгIвышвара, афгвы йг1ак1ра афҩы акра
105 бояться (опасности) щынэн шынэн ашвара ашәара
106 спать чъыен жеин ачвара ацәара
107 жить псэун псэун абзазара, бзахара, анцIра аҧсы аҭазаара; анхара
108 умирать лIэн лIэн апсра аҧсра; аҧсҭазаара алҵра
109 убивать укIын укIын ащра ашьра
110 бороться, воевать (с врагом) бэнэн бэнэн абакIра ақәҧара, аибашьра
111 охотиться (в лесу) (е)шэкIон ещэкIуэн ашварацра ашәарыцара
112 ударить (однократно рукой) еон еуэн асра, акшара асра, акшара
113 резать (предмет ножом) бзын, упкIэтэн бзын, упщIэтэн апкъра аҧҟара
114 (раз)рубить (бревно топором) зэпыупкIын пыупщIын агIвкъра аҧҟара
115 воткнуть, вонзить (нож) хэсэн, хэIун хэсэн, хэIун алацара, алагвара алаҵара
116 царапать пIэстхъэн, епIэстхъын пIэстхъэн, епIэстхъын, къитхъын ачвх1вх1вара, цIакIвара, чвгъьгъьара ацәҟьара
117 копать, рыть (яму) тIын тIын ажра ажра, аҭыжаара
118 плавать (умеет плавать) есын есын адзцара аӡсара
119 летать быбын, лъэтэн быбын, лъэтэн апссгIара, апырра аҧырра
120 ходить, идти (шагом) (у)кIон кIуэн аныкъвара, ацара аныҟәара, ацара
121 приходить, прийти къэкIон къэкIуэн агIайра ааира
122 лежать (человек на земле) щылъын щылъын ащтIазлара ашьҭазаара, аиазаара
123 сидеть щысын, тесын щысын, тесын ачIвазлара атәазаара
124 стоять щытын щытын агылра агылазаара
125 повернуть (идя по дороге,
повернуть направо)
гъэзэн гъэзэн ацапара ахаҵәира
126 падать (вертикально вниз) къефэхын, тефэн къехуэхын, техуэн ак1ахIара, ак1ашвара,алашвара акаҳара, алҩырра
127 давать етын етын атра, амцIацIара аҭара
128 держать (рукой) Iыгъын Iыгъын амазлара, ак1ра акызаара, амазаара
129 сжимать, давить (рукой с силой) къузын къузын арпц1ра, напIыцIархъара арҕәҕәара
130 тереть (многократно) гъэушыкъоин ущыкъуеин ахьщра ахьшьра
131 мыть (руки) лъэсын, тхьакIын лъэсын, тхьэщIын аджвджвара аӡәӡәара; акәабара
132 вытирать (пыль) лъэкIын лъэщIын арыцкьара арыцқьара
133 тянуть (на себя) лъэшъун лъэфын ахъра ахара
134 толкать (вперёд, от себя) еIункIын, етIыргун еIунщIын агвара, ац1агвара агәара
135 бросать (камень) дзын дзын аущтра аршәра
136 привязать; связать (верёвкой) пхын пхын аш1ах1вара аҿаҳәара
137 шить (рубашку) дын, дэн дын, дэн адзахра аӡахра
138 считать (числа) лъытэн лъытэн, бжын, бжэн апхьадзара аҧхьаӡара
139 сказать (он что-то сказал) къэIон жыIэн ахIвара аҳәара
140 петь (песню) орэд къэIон уэрэд жыIэн ашва хIвара, ауарад х1вара ашәаҳәара
141 играть (дети играют) джэгун джэгун ахъвмарра, асра ахәмарра
142 плавать (дерево плавает,
не тонет)
есын есын адзцара аӡсара
143 течь (река течёт) чъэн жэн, ежэхын ацара, , аг1вра ацара, аиасра, амҩасра
144 замёрзнуть (вода замёрзла) щтын щтын ахъашвра, ашвра аҵаара
145 пухнуть (нога распухла) бэгын бэгын агIачра, ачра ачра
146 солнце тыгъэ дыгъэ амара амра
147 луна (полная) мазэ мазэ амыз амза
148 звезда жъуагъо вагъуэ айачIва аеҵәа
149 вода псы псы адзы аӡы
150 дождь (средней силы) ощхы уэшх аква ақәа
151 река (крупная или средняя) псыхъу псы адзхъа, адзы аӡиас
152 озеро хыкъум, псыхъурай псыхъурей агвал аӡиа
153 море хы хы амашын, атенгьыз амшын
154 соль щыгъу шыгъу аджьыкIа аџьыка, аџьыкахыш
155 камень (бросил камень) мыжъо мывэ ахIахъв ахаҳә
156 песок пшахъо пшахъуэ апхартшахъва аҧслымӡ
157 пыль сап(э) сабэ асаба, абыб асаба, абыб
158 земля (грунт) чIы щIы анышв анышә
159 облако ошъуапщэ пшэ апстхIва аҧҭа
160 туман (достаточно густой) пщагъу пшагъуэ апстхIва аҧсҭҳәа
161 небо уашъо уафэ ажвгIванд, ауапчахв, гIарщ ажәҩан
162 ветер жьыбгъэ жьыбгъэ, жьы апша аҧша
163 снег осы уэс асы асы
164 лёд мылы мыл ацхIашвы аҵаа
165 дым Iугъо Iугъуэ алгIва алҩа
166 огонь машIо мафIэ амца амца
167 зола яжьэ яжьэ ахъва аццышә
168 гореть стын сын абылра, асачIра абылра
169 дорога (грунтовая) гъогу гъуэгу амгIва амҩа
170 гора (достаточно высокая) къушъхьэ (бгы - холм) бгы абыхъв, ахва, ащхъа ашьха
171 красный плъыжьы плъыжь акъапщы аҟаҧшь
172 зелёный уцышъо удзыфэ айчIва, удзышва аиаҵәа
173 жёлтый гъожьы гъуэжь агIважь аҩежь
174 синий шхъуантIэ щхъуантIэ, щIыху ачIыхв аиаҵәа
175 белый фыжьы хужь ашкIвакIва ашкәакәа
176 чёрный шIуцIэ фIыцIэ аквайчIва аиқәаҵәа
177 ночь чэщы жэщ ауахъ, ацIх аҵх
178 день мафэ махуэ амш амш
179 год гъэ гъэ асквш, джьыль ашықәс
180 тёплый (о погоде) фабэ хуабэ апха, апхагIвы иҧхоу
181 холодный (о погоде) чъыIэ щIыIэ ахьшвашва, ахьта ихьшәашәоу, ихьҭоу
182 полный (стакан) из из азна иҭәу
183 новый кIэ щIэ ашIыц аҿыц
184 старый (предмет) жъы жьы ажвы, хыдж иажәу, ажә
185 хороший (качественный) дэгъу дэгъуэ, фIы абзи, агвырчIвага абзиа, ахаҭабзиара
186 плохой (некачественный) дэи Iей агвымха ихәарҭам, иҽеим
187 гнилой шъугъэ фа абгIа абаа
188 грязный (возможно, ребёнок) шIой фIей алымтI, апIай, акъьч1вы,чващы аҳәынҵәа зыхьтатоу,
иҟьашьу (запачканный)
189 прямой (линия, дорога) занкIэ, зафэ занщIэ, захуэ арайша, захва ииашоу, аиаша
190 круглый хъурай хъурей агьагьа, агьажь акәымпыл
191 острый (нож) чан жан ацIара, майыса, макьа иҵару
192 тупой (нож) цако дзагуэ адзагва, ацагва ицагәу
193 гладкий, ровный (на ощупь) зэщиз, зэныбжь, занкIэ зэщыз, зэтес, занщIэ агъвгъва, агьаргьар ишшәыру
194 мокрый цIынэ псыф, цIынэ (влажный) абгIадза абааӡа, ибааӡоу
195 сухой гъушъ гъущэ абах аба
196 правильный (верный) тэрэз тэрэз, тэмэм тамам, тараз ииашоу, аиаша
197 близкий (живёт близко) благъэ, гъунэгъу благъэ, гъунэгъу айгва, аргван, ъагIва ааигәа, ааигәатәи
198 далёкий (живёт далеко) чыжьэ жыжьэ ахъара ахара, ихароу
199 правый джабгъу ижь агъьма арҕьа
200 левый сэмэгу сэмэгу арма арма
201 при, у, возле дэжь деж адзхъа аҿы, аан, аҟны
202 в (в доме) (агIвна) ҿы (послеслог)
203 с, со (вместе с кем-то) ц встраивается в начале слова йысчпат1-я сделал йацых1чпат1- мы сделали
204 и ыкIи, -рэ икIи, -рэ и, йгьи (в конце слов) и, еи (в конце слов)
205 если -мэ, щытмэ -мэ, щытмэ з в конце слова, перед окончанием определяющим время зар (в конце слов)
206 потому что сыда пIомэ сыт щхьэкIэ жыпIэмэ йауа ухIварыкIвын избанзар
207 имя (человека) цIэ цIэ ахьыз ахьӡ
Списки Сводеша для разных языков
Абхазо-адыгскиеАфразийскиеБалтийскиеБантуГерманскиеГреческийДене-енисейскиеИндоарийскиеИндоиранскиеИскусственныеКельтскиеМонгольскиеНахско-дагестанскиеПалеоазиатскиеРоманскиеСамодийскиеСино-тибетскиеСлавянскиеТунгусо-маньчжурскиеТупи-гуараниТюркскиеФинно-угорскиеКартвельские